Bayburt yaklaşık olarak 5000 yıllık bir Türk şehridir.
848 yılından sonra büyük bir çoğunlukla Türklerin yerleşim yeri olan Bayburt,Osmanlı Devleti kurulduktan 215 Yıl Sonra Osmanlı hakimiyetine girdi.
Bursa ,Edirne İstanbul Osmanlı idaresindeyken Bayburt hala Anadolu Selçuklu beyliklerinin hükmündeydi.1400’lü yılların sonuna doğru Şah İsmail müritlerinin hakim olmaya çalıştığı Bayburt ve civarı Büyük Osmanlı Sultanı Yavuz Sultan Selim Han tarafından Çaldıran seferi sırasında Osmanlı hakimiyetine girdi.
16 Ekim 1514’te Bayburt Osmanlılar Tarafından Fethedildi
Sultan Yavuz, İslam âlimlerinden, Bayburt ve Erzincan’da Trabzon Valiliği döneminden itibaren Şah İsmail’in müritlerine karşı yürütülen mücadelenin gittikçe şiddetlenmesinden dolayı onları etkisiz hale getirmenin uygunluğu konusunda fetvalar almıştır.
Yavuz, doğuya yönelik bir sefere çıkmadan önce kardeşi Şehzade Korkut’la mektuplaşmıştır. Yavuz, kardeşi Korkut’a yazdığı bir mektubuna, Şah İsmail’in Şark’a yayılıp Kayseri sınırına kadar ulaştığını, din ve devlete zarar verdiğini bu nedenle doğuya yönelik sefere çıkmak istediğini açıkça belirtmiştir.
Yavuz, Mart 1514’te Semerkant Hanı Abid Han’a Kızılbaş tehdidinin ortadan kaldırılmasında desteklerini beklediklerini bildiren bir mektup yazmıştır.281 Yavuz Sultan Selim, 20 Nisan 1514 Perşembe günü Çaldıran Seferi için yola çıkmıştır.
23 Nisan 1514’te de Yavuz Sultan Selim tarafından yazılan savaş beyannamesini de içeren bir mektup Şah İsmail’e gönderilmiştir.
Yine aynı tarihte Akkoyunlu Beylerinden Ferruhşad Bey’e de Kızılbaş define ilişkin desteklerini beklediklerini bildiren bir mektup yollanmıştır.282 Yavuz, Çaldıran seferi öncesinde ordunun ihtiyacı olan arpa, buğday ve daha birçok gerekli malzemeyi Bayburt ve Erzincan’a ulaşması için İstanbul’dan Trabzon’a göndermiştir.
Bu sebeple Osmanlı ordusu Kemah’a bağlı Gökseki menziline gelince donanma ile gelecek zahire için burada beklemek zorunda kalmıştır.
Trabzon’a gelen zahire yaklaşık yüz bin deve ile Bayburt ve Erzincan’daki orduya ulaştırılmıştır.
Kemah ve Bayburt’a akıncılar gönderilmiştir. Kürt Mustafa Paşa’yı da Bayburt Kalesi’nin kuşatılması için görevlendirmiştir.
Yavuz, Ferruhşad Bey’i yanına çağırarak Şah İsmail’in Doğu Anadolu’daki faaliyetleri hakkında bilgi sahibi olmak istemiştir Ferruhşad Bey, Şah İsmail sorununu ortadan kaldırmak için Yavuz Sultan Selim’e destek vermiştir.
Bu amaçla üç yüz kadar atlı askerle Zelhe Deresinde ( Bayburt -Yukarı Hayik- günümüzdeki Kalecik Köyü yakınından geçen deredir ) pusuya yatıp bir gece burada beklemiştir.
Ferruhşad Bey’in buradaki asıl amacı Şah İsmail’in Tercan Beyi olan Emir Ahmed’i yakalamaktı.
Ferruhşad Bey’in gözcüleri, Tercan Beyi Emir Ahmed’in Zelhe Deresini aşarak geldiğini haber vermiştir. Zelhe Deresi önüne Şah İsmail taraftarları askeri birlikler halinde gelirken Ferruhşad Bey de pusuya yattığı yerden çıkmıştır.
Zelhe Deresi etrafında Ferruhşad Bey ile Ahmed Bey’in askerleri arasında kanlı çarpışmalar yaşanmıştır. Ferruhşad Bey’in kethüdası Bayram Bey, bu savaşta şehit olmuştur. Bayram Bey, Zelhe Deresi’nin önüne defnedilmiştir.
Ferruhşad Bey, savaş alanında Emir Ahmed’i yakalayarak Erzincan’a doğru harekete geçip onu Yavuz Sultan Selim’in otağına getirmiştir.
Emir Ahmed, 19 Temmuz 1514’te sorgusu yapıldıktan sonra öldürülmüştür. Ferruhşad Bey, elde ettiği başarılarından dolayı takdir edilip ödüllendirilmiştir. Yavuz, Ferruhşad Bey’e dört yüz akçe, bin altın ve hil’at hediye etmiştir.
Yavuz Sultan Selim’e Bayındır boyundan Ferruhşah Bey’in yanı sıra on iki bey daha itaat etmişti.
Yavuz’un şark seferine katılan beylerden biri de Duharlu Oymağından Rüstem Bey idi. Yavuz, Rüstem Bey’e sefer sırasında askerlere kılavuzluk yaptığı için Bayburt’ta zeamet toprak vermiştir.
Osmanlı ordusu Çaldıran Seferi için birçok menzilden geçmiştir.
Askerler 20 Temmuz Perşembe 1514’te bu menzillerden biri olan Bayburt ve Kemah’a gelip buradan bol miktarda ganimet elde etmiştir.
Osmanlı ordusu Fatih’in Uzun Hasan’ı yendiği yere geldiklerinde (Bayburt- Otlukbeli) burada konaklamıştır.
31 Temmuz 1514’te Rumeli Beylerinden Yanya Beyi Pilak Mustafa Bey ve Trabzon Beyi Mehmet Bey’i tımarlı sipahilerle birlikte Bayburt Kalesini almakla görevlendirmiştir.
Ramazan ayının altıncı günü Osmanlı ordusu Bayburt’un Sünür Ovasına varmıştır.
Rumeli, Anadolu ve Karaman askeri birlikleri ile iki bin yeniçeri askerine buradan ayrılması için izin ve talimat verilmiştir. İlk olarak Bayburt Kalesine gönderilen askerler burada kale halkıyla savaşmıştır.
16 Ekim 1514’te Bayburt Kalesinin fethedildiği haberi geldi.
296 Böylece Faik Bey komutasındaki askerlerle çok sarp olduğu için alınması zor olan Bayburt Kalesi ele geçirilmiş oldu.
Bayburt Kalesinin alınmak istenmesinin en önemli sebebi ise Tebriz’e gidilirken geride Safevilere ait güçlü askeri birliğin kurulmasının önlenmek istenmesiydi.
Safevilerin Çaldıran yenilgisini duyan kale halkı aman dileyerek kaleyi teslim etmiştir.
297 Bayburt Kalesi’nin ele geçirilmesi sırasında halka gösterilen sert tutum Kiğı Kalesi’nin alınmasını kolaylaştırmıştır.
Mevlana Celaleddin Aksarayi torunlarından olan Veziriazam Piri Mehmet Paşa zahire tedariki için Bayburt’a gelmiştir.
Osmanlı Devletinden aldığı emir doğrultusunda çevredeki yerleşim yerlerinden sağladığı ürünlerle ambarları doldurmuştur.
298 Osmanlı Devleti, 20 Ekim 1514 Cumartesi günü ( 1 Ramazan 920), Bayburt Kalesinin korunması için bir yaya başı, dizdar, topçu, üç yeniçeri ve üç yüz asker görevlendirmiştir.
23 Ekim 1514’te Bayburt karşısındaki bir konağa gelinmiştir. 24 Ekim 1514 Salı günü Bayburt’a bağlı Danişmend Köyü civarına gelinmiştir. Bayburt’un ele geçirilmesi için beş yüz asker Bayburt’a gönderilmiştir.
Aynı gün Trabzon ve Şarkî Karahisar Sancakları birleştirilerek299 “Bayburt ve Erzincan Beylerbeyliği” adında yeni bir uç beyliği de kurulmuştur.300 Buranın yönetiminden de Bıyıklı Mehmet Paşa sorumlu olmuştur.
Doğu sınırını korunması görevinin Bıyıklı Mehmet Paşa’ya verilmesinde güvenilir bir kişi olması etkili olmuştur.
301 Osmanlı ordusu, 25 Ekim 1514 Çarşamba günü Sünür (Sünur) Köyüne gelerek burada askeri kuvvetler bırakmıştır.
Anadolu, Rumeli ve Karaman Beylerbeyleri, yeniçeri ağası ve bazı beyler daha ileri menzillere gönderilmiştir.
Bayburt Kalesine, yeniçeri ve kapıkulu askerleri gönderilmiştir. Bununla birlikte Bayburt Kalesi’nin top, tüfek, yiyecek eksiklikleri de giderilmiştir.302 Çaldıran Seferinden dönüş yolculuğu sırasında ordu kıtlıkla mücadele etmeye başlamıştır.303 Çünkü ordunun zahire ihtiyacı için Veziriazam Piri Mehmed Paşa’nın Bayburt ve civarından gönderdikleri yetersiz kalmıştı.304 Kıtlıkla birlikte arpa ve buğday fiyatlarında bir artış meydana gelmiştir.
Bu zorlukları yaşayan Osmanlı ordusu Erzurum’a geldikten sonra çeşitli konaklarda kalarak Bayburt yolundan 24 Kasım 1514’te Amasya’ya gelmiştir.
305 Bayburt’a varan askerlerin bir kısmı ise dönüş yolunda yaşanan sıkıntılar dolayısıyla Anadolu’nun farklı yerlerine dağılmıştır. Yavuz ordu içinde zayıflığa yol açan sancak beyleri, vezirleri ve yeniçerileri cezalandırmıştır.
306 Yavuz, baharda çıkacağı doğu seferine Kemah’ı alarak başlamayı planlamıştı. Çünkü Kemah Kalesi’nde bulunan Safevi askerleri Osmanlı topraklarına saldırılar düzenlemekteydi.
Osmanlı Devletinden bazı beyler de Bayburt ve Erzincan’ın güvenliği için Kemah Kalesinin alınmasını uygun görmüştür.307 Çünkü Kemah Kalesinde kalan bazı Kızılbaş gruplar, Bayburt ve Erzincan halkına, askerine ve Kemah’a gidip gelen halka çeşitli baskı ve saldırılarda bulunuyordu.
Yavuz, “Erzincan ve Bayburt şehirlerinde ordum düşmanı tamamen temizlemişken Nasıl olurda o diyarda halka zarar verecek düşmana kale bırakırım...” demiştir. 308 Bu nedenle Yavuz, Bayburt ve Erzincan Valisi Bıyıklı Mehmed Paşa’yı Kemah Kalesini kuşatması için görevlendirmiştir.
Safevi müritleri, Bayburt ve Erzincan’ın korunmasına engel olacak şekilde faaliyetlerde bulundukları için Yavuz Sultan Selim, Amasya’dan 30 Nisan 1515 (05 Rabiulevvel 920) tarihinde Kemah üzerine harekete geçti. 19 Mayıs günü Osmanlı ordusu Kemah Kalesi önlerine geldi. Kuşatmayı daha önce başlatan Bayburt hâkimi Bıyıklı Mehmed Paşa’nın da etkisiyle Kemah Kalesi ele geçirilmiştir.
309 Yavuz Sultan Selim, Çaldıran Seferi dönüşünde Ferruhşad Bey’e desteklerinden dolayı Bayburt ve Erzincan’dan topraklar temlik etmiştir.
Ferruhşah Bey’e Bayburt’ta cebelü asker yetiştirmek koşuluyla verilen köyler Tümne, Pulur, Hindi, Zargidi, Ürüşdi, Hayiki Ulya , Hayik-i Sufla, Vartan’dı. Bu köylerden Pulur, Hayik-i Ulya, Tümne ve Ürüşdi Ferruhşad Bey’e mülk olarak verilmiştir.
310 Yavuz Sultan Selim, İdris-i Bidlis-î aracılığı ile Şah İsmail taraftarlarının toplandığı Amid’in ele geçirilmesi için Bıyıklı Mehmed Paşaya haber gönderdi. Bıyıklı Mehmed Paşa bazı ordu beyleriyle birlikte Bayburt’ta bulunmaktaydı.
Bıyıklı Mehmed Paşa, Amid Kalesi’nin kuşatmasına katılarak buranın ele geçirilmesinde kılavuzluk yapmıştır. Bıyıklı Mehmed Paşa’nın Bayburt’tan ayrılmasından sonra311 25 Eylül 1515’te Bolu Sancak Beyi Kızıl Ahmed Bey’in oğlu Mirza Mehmed Bey Bayburt’a gitmesi için görevlendirildi.
Ayrıca yanına bin ulufecinin verilmesi hakkında hüküm yazılmıştır. Mirza Bey’in askerleri dışında sancağındaki halktan zeamet ve tımar erbabından gönüllü olanların Bayburt’a gitmeleri istenmiştir.
22 Ekim’de Amid Bıyıklı Mehmed Paşa’nın desteği ile ele geçirilmiştir. 4 Kasım 1515’te (27 Ramazan 921) divan toplanarak Diyarbakır Beylerbeyliği Bıyıklı Mehmed Bey’e verilmiştir. Bu gelişme üzerine Bayburt, Trabzon ve Erzincan’ın yönetimi altı yüz bin akçe ile Kızıl Ahmet Beyoğlu Mirza Mehmet Bey’e verilmiştir.
18 Aralık 1515’te toplanan divanda Gürcü Kralı George’un Şah İsmail’e sığındığı yerine Menucehr’in Gürcistan kralı olduğu ifade edilmiştir. 24 Ocak 1516 Cuma günü toplanan divan sonrasında Şirvanşah elçisinin yanına saraydan bir görevli verilerek Bayburt’a gönderilmiştir.
15 Mart 1516’da Bayburt Beyi Mirza Mehmet, Yavuz Sultan Selim’e bir ulak göndermiştir. Bu ulak ile Gürcistan Beyi Menuçehr’e yönelik bir sefer sonrasında ülkenin yarısının Dev Ali’ye yarısının padişaha itaat ettiği haberi gelmiştir. Yavuz, bunun üzerine 19 Mart’ta toplanan divanda şarka sefer düzenlenmesine karar vermiştir. Bayburt Beyi Mirza Mehmet, 20 Mart’ta Yavuz Sultan Selim’e bir ulak göndererek Gürcistan Beyi Menuçehr’in yerine Besâne’nin tayin edilmesi konusunda tavsiyede bulunmuştur. Yavuz bu haber üzerine Gürcistan’a sefer düzenlemenin gerekli olduğunu düşünmeye başlamıştır.
312 Osmanlı Devleti, Diyarbakır’a hâkim olmasıyla birlikte Suriye’ye sınır olmuş bu nedenle de bir Osmanlı -Memlük Savaşı kaçınılmaz olmuştu. Memlük Sultanı Kansu Gavri ülkesini korumak için Suriye’ye yönelmiştir.313 24 Ağustos 1516’da Osmanlılar ve Memlüklüler arasında yaşanan Mercidabık Savaşını Osmanlılar kazandı.314 28 Ağustos-15 Eylül arası Halep’te kalan Yavuz buradan ayrılmadan önce orduya yardımcı kuvvetlerden biri olarak sefere katılan Diyarbakır Beylerbeyliği ile aşiret kuvvetlerini ve Bayburt Beyini memleketlerine göndermiştir.
